یکی از خونه‌های قدیمی یزد، خانه مرتاض هست. وقتی حرف از معماری اصیل ایرانی میشه، قطعا خونه‌های تاریخی یزد، نمونه خوبی برای نشون دادن اوج این هنر هست و برای ریز شدن روی تک تک جزئیات اصولی این هنر، باید به خونه‌های یزد سر زد. در ساخت خانه مرتاض همه عناصر معماری، به زیبایی به کار برده شده و این اثر زیبا رو خلق کرده. این خونه، در کوچه «مرتاضیون» یزد قرار داره و شامل دو بخش بیرونی و داخلی میشه که هر کدوم از این دو بخش، حیاط و ورودی جداگونه‌ای دارن. مساحت حیاط داخلی خانه مرتاض تقریباً سه برابر مساحت حیاط بیرونی هست و تالار بزرگ اون از بناهای اطراف بلندتره.
این تالار در راس حیاط قرار گرفته و به کل حیاط تسلط داره. بعد از گذشتن از سردر و هشتی زیبا و راهرو، حیاط اصلی خونه دیده میشه. جایی که بادگیر ایوون رو‌به‌رویی، هوای خنک رو به فضای گرم تابستونی اهالی خونه هدیه می‌کنه. رو‌به‌روی حیاط خونه هم، پنجره‌های رنگی و ارسی‌های چوبی و آب‌نمایی که زندگی در اون جریان داره، وجود دارن. این پنجره‌ها چون پشه و حشرات رو از خونه دور میکردن برای همین از شیشه‌های رنگی استفاده می‌شده. فضاهای اطراف حیاط، نظم معمولی خونه‌های سنتی رو داره، جوری که فضاهای مهم‌تر در محوطه اصلی خونه و فضاهای کم اهمیت، بین اون‌ها قرار دارن. از ویژگی‌های دیگه این بنا، دو طبقه بودن همه فضاهاست. این خونه در‌ شهرک گلچینان و داخل کوچه مرتاضیون قرار داره و در سال 1377با شماره ثبت 2085 به ‌عنوان یک اثر ملی به ثبت رسیده