گنبد علویان در چهار باغ علویان و نزدیک میدان امامزاده عبدالله شهر همدان واقع شده. این اثر یکی از شاهکارهای معماری و گچ‌بری بعد از اسلام به حساب میاد. سال 1310 با شماره ۹۴، در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌. شناسنامه فنی بنا، نشون میده که این گنبد، یکی از یادمان‌های متعلق به آخرهای دوره سلجوقیانه و در قرن ششم هجری، توسط خاندان علویان ساخته شده. این بنا اول مسجد بوده و در دوره‌های بعد، سردابی داخل قسمت زیر زمینش ایجاد کردن. از اون زمان به بعد، به مقبره خاندان علویان تبدیل شده.
دلیل نامگذاری این بنا به گنبد علویان این هست که این بنا قبلا، گنبد داشته و این گنبد به مرور زمان خراب و ریخته شده. از طرف دیگه، علاقه شدید مردم به سادات و دوستان امام علی (ع) و دفن شدن دو نفر از خاندان علویان داخل این بنا، باعث شده که اینجا به گنبد علویان معروف بشه. خاقانی از این گنبد به عنوان گنبد سبز یاد کرده که در فرهنگ عامیانه مردم همدان هم این مورد دیده میشه.
گنبد علویان از لحاظ هنر گچ‌بری و آجرکاری، از آثار ارزشمند و کم نظیر قرن‌های میانی دوره اسلامی (قرن های 6 و 7 هجری) به حساب میاد. شکل ظاهری بنا شبیه «گنبد سرخ» مراغه هست که سال 542 ه.ق ساخته شده. تزئین‌های زیبا و در عین حال رازآمیز و چشم‌نواز داخل بنا تا حدودی شبیه تزئین‌های بنای «گنبد حیدریه» قزوین هست که از بنا‌های اوایل قرن 6 ه.ق به حساب میاد. پس گنبد علویان همدان رو هم باید از آثار معماری آرامگاهی این دوران بدونیم.
اين گنبد به خاطر ويژگي‌هاي منحصر به فرد کالبدي و ظرافت تزيين‌های استثنايي همیشه مورد توجه ويژه محقق‌ها قرار گرفته. پورفسور آرتور اپهام پوپ، توجه خاصی به اين بنا داره. ایشون معماري این بنا رو با معماری دوره‌هاي قبل مقایسه ‌کرده. معتقد است که «معماري مغول ايلخاني با پيشينيانش نزديکي دارد و در واقع رشد هم شکل سبک‌ها و شيوه‌هاي قبلي سلجوقيان است. ارتباط ميان اين دو سبک چنان نزديک است که در برخي موارد مانند گنبد علويان همدان، عقايد در مورد سلجوقي يا مغولي بودن بنا متفاوت است. ولي به طور کلي معماري مغولي داراي يک خصلت ويژه بوده و در بسياري جنبه‌ها با کارهاي سلجوقي تفاوت داشت».
در هر کنج این بنا، دو طاقچه بلند و دو طاق‌نما در ضلع‌های غربی_ شرقی وجود داره که طرح‌های گچ‌بری شده زیبایی دارن. محراب گنبد هم که در ضلع جنوبی واقع شده، تزئین‌های گچ‌بری زیبا و خلاقانه‌ای داره که به اهمیت بنا اضافه کرده. حاشیه اول محراب کتیبه‌ای داره که به خط کوفی هست و شامل قسمت‌هایی از سوره «یس» میشه. طاق و محراب هم دو ردیف کتیبه با خط ثلث دارن که شامل قسمتی از «آیت الکرسی» میشه. نورگیرهای کنار سقف، باعث روشنایی محوطه داخلی میشن و بدون دادن پول برق، محوطه داخلی نورپردازی میشه. سرداب کوچیک، محل دفن دو نفر از بزرگان خاندان علویان هست. فضای داخلی اون از 6 حجره با طاق نمای جناغی تشکیل شده. قبر‌ها به شکل حجم‌های مکعب مستطیلی که با آجرهای لعابدار فیروزه‌ای تزئین شدن، در مرکز سرداب قرار گرفتن.
سطح‌های خارجی بنا، آجرکاری‌های خیلی قشنگی داره. در سطح‌های جانبی شمالی و جنوبی، نقش‌های جذابی که نمادی از خورشیدهای آریایی رو تداعی میکنه، وجود داره.