دژ معبد نوشیجان به اوايل دوره مادها مربوط میشه كه بالای تپه‌ بلند 40 متری و کنار دشت گسترده شوركات و نزديك جاده همدان - ملاير واقع شده. دژ معبد نوشیجان سال 1346 با شماره 763 در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيده و در سال‌هاي 1967 تا 1978 از طرف موسسه ايرانشناسي بريتانيا و توسط ديويد استروناخ دو بار مورد کاوش قرار گرفته. نتیجه کاوش‌ها نشون میده که سه سلسله ماد، هخامنشي و اشكاني در این منطقه زندگی می‌کردن و این رو از سبک معماری بناهای به جا مونده، میشه متوجه شد. اما مهم‌ترين و اساسي‌ترين لايه باستاني متعلق به سكونت مادها در اين تپه هست که مربوط به نيمه دوم قرن 8 تا نيمه اول قرن 6 قبل از ميلاد میشه.
آثار دو سلسله دیگه، در لايه‌هاي سطحي‌تر قرار داشته كه بعد از انجام مطالعات علمي برداشته شده. آثار معماري‌ای که از دوره مادها و در تپه نوشیجان کشف شده، شامل موارد زیر میشه: بناي قديمي جبهه غربي که بهش اولين آتشكده گفته میشه. تالار ستون‌دار آپادانا محوطه هست که 12 پايه سنگي و ستون‌هاي چوبی داشته و متاسفانه از بین رفته. اطراف اين سالن ساختمون‌هاي كوچیكي که شبیه اتاق هستن وجود داره كه ساختمون‌هاي مسكوني بودن.
تالار، پنجره‌هايي داره كه شبيه به پنجره‌هاي بزرگ سنگي تخت جمشيد هستن و کشف یک بناي ستون دار در نوشيجان وگودين تپه، باعث شده که همه متوجه بشن كاخ آپادانا و صد ستون تخت جمشيد از معماري مصر و يونان تقلید نشده و همه این‌ها از ابتدا به ایران مربوط می‌شده. معبد مركزي يا دومين آتشگاه اين قسمت در مركز مجموعه قرارداره و بقیه بناها اطرافش ساخته شدن. ساختمون اين آتشكده 8 ضلعيه و به خاطر زاويه‌اي كه روی گوشه‌هايي از اون ساخته شده، حالت خیلی جالبي رو بوجود آورده. یک در كوچیك که مربوط به اتاق کوچیکی که کنار آتشکده هست میشه، با پله به طبقه دوم راه داشته.
آتشدان دژ معبد نوشیجان، گوشه ساختمون آتشكده قرار داشته كه حدود يک متر از كف معبد ارتفاع داره و اطرافش شیارهایی داره که از ریخته شدن خاکستر چوب به داخل معبد جلوگیری می‌کرده. اطاق‌ها و انبارها اين قسمت چهار اتاق داره و سقف اين اتاق‌ها كه همه شون خراب شدن، تخم مرغي شكل بوده و دو سوراخ برای تهويه، روی سقف وجود داشته. اين اتاق‌ها احتمالاً براي نگهداري غذا و آذوقه براي مدت طولاني، استفاده می‌شده. تونل وسط قسمت شرقي تالار آپادانا، یک تونل با شيب 30 درجه، عمق 18 متر و با 42 پله وجود داره که به زير ساختمون‌ها میرسه و هنوز دلیل حفرش مشخص نیست.
حصار و دژ بیرون از قلعه، حصاری بلند و خشتي با 8 متر ارتفاع وجود داره. این حصار، چينه‌هاي پهن و شگفت انگيز با سوراخ‌هاي تير كش كه براي سركوبي دشمن و حفاظت قلعه بكار مي‌رفته داره و دورتادور قلعه ادامه پیدا می‌کنه.بعد از عملیات پژوهش میدان، گروه کاوشگری، برای حفاظت فيزيكي از آثار معماري کشف شده از نوشيجان كه از خشت خام هستن، سوله‌اي رو روي اون ساختن که بخش زیادی از آثار معماری رو تحت پوشش قرار میده.